Прививки.уз - Олдини олиш. Ҳимоя қилиш. Эмлаш.

Дифтерия – юқумли касаллик бўлиб, Леффлер бациллалари (биринчи очган олимни номига қўйилган) – бактериялари келтириб чиқаради. У ҳаво-томчи йўли билан юқади, маиший мулоқот ва озиқ-овқатлар орқали ҳам юқиши мумкин. Одамни қуйидаги органларини зарарлайди: оғиз, ҳалқум, бурун, кекирдак, трахия, бронхлар, кўз, қулоқлар, жинсий органлар ва тери. Касаллик ўткир бошланади, тана ҳароратини кўтарилиши, зарарланган органларда оғриқ, фибринли пардалар ҳосил бўлиши ва организмнинг интоксикацияси билан оғир кечади. Дифтерия асоратлари билан хавфли. Леффлер бациллалари ўз ҳаёти жараёнида ишлаб чиқарадиган токсини ёки заҳари юрак тўқималарини, буйракларни, периферик нерв тизимини зарарлайди. Асоратлари ривожланганда одамни ногирон қилиб қўяди ёки ўлим ҳолатига олиб келади. Дифтерияга қарши курашишнинг самарали йўли бу эмлашдир.

Болалрни ҳайвон тишлаганда, ҳайвоннинг ҳажми ва пародиясидан қатъий назар болани 3 ойлик ёшидан бошлаб эмлаш мумкин.

Чақалоқ туғилган зоҳоти, туғруқхонадаёқ оладиган эмлашлардан биттаси БЦЖ ҳисобланади. Ўзбекистонда сил касаллигининг тарқалганлиги ҳали ҳам юқори бўлганлиги сабабли, барча туғилган чақалоқларга БЦЖ эмлаши ўтказилишига қарор қилинган. Вакцина кучсизлантирилган сил микобактерияларидан таркиб топган.

Сув чечак касаллиги айтарли енгил кечадиган болалар касаллиги бўлиб, ҳозирги вақтда мамлакатда жамият соғлиғига катта муаммо туғдиради деб қаралмайди. Шунинг учун сув чечак касаллигига қарши эмлаш Ўзбекистон Республикаси миллий эмлаш календарига киритилмаган.

Ротавирус – бу эрта ёшдаги болаларда қайд қилиш ва диарея келиб чиқишига энг кўп сабаб бўладиган инфекция ҳисобланади. Одатда у енгил кечади, лекин асоратлар келиб чиқиши мумкин.

Амалиёт шуни кўрсатадики, ротавирус касаллиги кўпинча 5 ёшгача бўлган болаларда учрайди. Бола улғайиб бориши билан, баъзи бир ноъжўя таъсирлари камайиб боради. Ротавирусга қарши эмлаш Ўзбекистон Республикаси профилактик миллий эмлаш календарининг мажбурий эмлашлар рўйхатига киритилган.

ВПЧ - одам паппилома вируси деб таърифланади. Бу тананинг териси ҳамда шиллиқ қаватларини (масалан оғиз бўшлиғида ёки бачадон бўйни шиллиқ қаватлари) зарарлайдиган вируслар гуруҳи ҳисобланади. ВПЧ вирусининг кўпгина турлари зарарсиз, бироқ шундай турлари бор-ки ўткир учли кондилома, бачадон бўйни раки ва шунга ўхшаш бошқа касалликларни келтириб чиқаради. Одамларнинг ҳаётининг 80 фоизи давомида бу вирусларни бирор тури билан зарарланади.

ХИБ-вакцинаси гемофил таёқчаси чақирадиган ва мияни яллиғланиши, эшитишни йўқолиши ҳамда ақлий заифлик каби асоратлар билан кечадиган зотилжам, менингит, септицемия каби касалликлардан ҳимоя қилади.

Полиомелит болада орқа мия фалажлигини келтириб чиқаради. Вирус организмга тушгандан кейин, орқа миянинг кул ранг моддасида кўпайиб унга таъсир ўтказади, натижада нейронлар вирус таъсирига учраб, мушаклар фалажлигига олиб келади. Касаллик очиқ ёки яшрин (белгиларсиз) кечиши мумкин, шунинг учун уни аниқлаш қийин бўлади. Кўпинча полиомиелит билан 6 ойдан - 5 ёшгача болалар касалланади. Бу ёшларда бола ҳаракатчан бўлади, бир жойда турмайди ва касалланиш хавфи ортади. Шунинг учун полиомиелитга қарши эмлаш зарур бўлади.

Полиомиелит вируси учувчи ва ташқи муҳит таъсирларига чидамли. У сут маҳсулотларида, сувда ва кал массасида 6 ойгача сақланиши мумкин. ХХ асрда аҳоли орасида бу касаллик эпидемик тарзда тарқалган.

Сўнги йилларда кам учрайдиган ва хавфли вируслар эмас, балки энг аҳамиятсиз пневмококклар болаларнинг ҳаёти ва соғлиғига катта хавф солмоқда. Кўпчилик антибиотикларга нисбатан бу бактерияларнинг чидамлилиги ортган. Касаллик болалар учун жуда ҳам хавфли. Энг муҳими шундаки, кичик ёшдаги болаларга пневмококк жуда хавфли, чунки бу ёшда ушбу инфекцияга нисбатан уларда иммунитет ҳали ривожланмаган бўлади. Болаларни ҳимоя қилишнинг энг ишончли усули бу пневмококк вакцинаси билан эмлашдир.

ВГАга қарши самарали профилактик чора-тадбирлардан бири бу эмлаш ҳисобланади.

Вакцина бир марта ёки 6-12 ой оралатиб икки марта юборилади (неча марта юборилиш вакцинанинг йўриқномасида кўрсатилган). Эмланганларнинг кўпчиллигида вирусли гепатитнинг А тури вирусига қарши антителалар вакциналарнинг биринчи дозаси юборилгандан кейин 2 ҳафта ўтиб пайдо бўлади.

Аввалам бор, бирламчи ёки иккиламчи менингит эканлигини ажратиш керак. Бирламчи менингит касаллик қўзғатувчиси ҳаво-томчи йўли билан оғиз, халқум орқали тушиб, кейин гематоэнцефалитик тўсиқдан ўтиб, бош мия қобиғига тушганда келиб чиқади. Касаллик оғир ва йирингли шаклларда учрайди. Оғир менингитларни (орқа мия суюқлигида лимфоцитларни кўплаб йиғилиши орқали ташхисланади) вируслар ёки туберкулёз касаллиги қўзғатувчилари келтириб чиқаради. Йирингли менингитларни (орқа мия суюқлигида нейтрофилларни кўплаб йиғилиши) бактериялар келтириб чиқариб, улар ўртасида энг кенг тарқалганлари менингококкнинг А ва С турлари (улар барча йирингли менингитларни ярмини ташкил қилади), касалликларнинг 1/3 ҳолатлари b турдаги гемофил таёқчалари ва пневмакокк инфекциялари келтириб чиқаради. Касалликнинг эпидемияси тўғрисида гапирилганда, бу албатта менингитнинг бирламчи тури ҳисобланади.

Ўзбекистон Республикасида рўйхатга олинаган рекомбинацияланган вакциналар замбруғли ачитқи култураси бактериясига HBV сирт антигени ўз ичига олган плазмидалар (кичик ДНК молекулалари) қўшилиб ишлаб чиқилади. Ачитқи ҳужайраси бўлиниб, бу антигенлар сонини кўпайтиради. Тозаланган HBV антигени ачитқи ҳужайраларини бузиш йўли билан ёки унинг қисмларидан олинади.

Ачитқига оғир аллергияси бор шахсларга, ачитқи култураси ёрдамида олинган вакциналар тавсия этилмайди.

Грипп – бошқа ЎРВИлардан (ўткир репираторли вирусли инфекциялар) фарқ қилиб, оғир кечадиган вирусли инфекциядир. Гриппнинг белгилари: юқори даражали иситма, танада оғриқ, ринит ва йўтал ҳамда кучли бош оғриғи.

Одатда организм вирусга қарши препаратлар қўлланилмаганда, бир ёки икки ҳафта ичида енгади (оғир ноъжўя таъсирлари намоён бўлади). Аммо грипп узоқ чўзилиши унинг қуйидаги оғир асоратларини ривожланишига олиб келади: бронхит, синусит, отит ёки зотилжам. Шу билан бирга, грипп қуйидаги сурункали касалликлар асоратларни қўзғатади: астмалар, диабет ва юрак касалликлари. Эмлаш - гриппни олдини олишни ягона йўлидир.

КПК – болалар учун энг хавфли бўлган қизамиқ, қизилча ва тепки касалликларига қарши иммунитет ҳосил қиладиган, таркибида 3 хил компонент сақлайдиган, бирлаштирилган вакцина.

Қизамиқ – хавфли юқумли касаллик бўлиб, одатда ЎРВИга ўхшаб бошланиб, вақт ўтиши билан ўзига хос тошмалар, кўзнинг яллиғланиши ва онгнинг бузилиши қўшилади. Касалликни асоратлар билан кечишида ўлим ҳолати ҳам қайд этилиши мумкин.

Қизилча – болалар учун хавфли касаллик. Аввало хомила даврида бола учун жуда хавфли ҳисобланади. Агар она ҳомладорлик даврида қизилча касаллиги билан оғриса ҳомлага катта зарар етказади.

Тепки – ўзининг асоратлари билан хавфли. Менингит, лимфаденит, карлик, жинсий безларнинг зарарланиши ва келажакда бепуштликка олиб келиши мумкин.

Тишлаган ҳайвонни эслаб қолишга ҳаракат қилиш керак: имкон қадар унинг қайси томонга ҳаракатланишини кузатишни ташкил қилиш, ит эгасидан (агар итни эгаси бўлса) итни паспорти бор йўқлигини ва уни қутуришга қарши эмланганлиги тўғрисида белги бор – йўқлигини билиш керак. зудлик билан тиббиёт муассасасига қутуришга қарши ва қоқшолга қарши эмлаш олиш учун мурожаат қилиш керак. Шифокорга мурожаат қилишдан олдиин жароҳатни кўпроқ оқар сувда хўжалик совуни билан сўлак теккан жойлари билан яхшилаб ювиш ва жароҳат атрофини йод билан артиб, тоза дока билан боғлаш керак.

Ушбу эмлаш сил касаллигига қаратилган. Ушбу касалликни кўп тарқанлиги ва одамларни микобактериялар билан доимий мулоқотда бўлиши сабабли, чақалоқларнинг барчасига БЦЖ эмлаши ўтказилади, чунки айнан болаликда сил касаллигининг оғир шакилларини ривожланиш хавфи юқори. Касаллик ижтимоий касалликлар қаторига кириб, организмга оғир яшаш шароити, ёмон санитария шароитлари, зарарли одатлар, тўйиб овқатланмаслик ва шу каби бошқа шароитлар таъсирида ривожланади. Кўпинча сил касаллиги ўпкани зарарлаб йўтал келтириб чиқаради, лекин, микобактериялар амалда бутун организмга тарқалиши билан ҳаёт учун хавфли ҳисобланади.

БЦЖ билан эмлаш сил касаллигини бирламчи шаклларини хавфини камайтиради, шу билан бирга, касалликнинг ҳаёт учун оғир шаклларини олдини олади.

Кўпчилик ҳолларда болаларда сув чечак ҳолатлари оғир бўлмаган шаклда кечади. Ҳар қандай шароитда, болага эмлаш ўтказиш керакми ёки бола касалликни ўтказиш керакми буни ота – оналар ҳал қилади. Эмлашнинг ютуғи бола касал бўлган ҳолда ҳам, енгил ўтказади ва асоратларига дуч келмайди.

Албатта, ротавирус инфекцияси жуда хавфли бўлиши мумкин. Катталар ва катта ёшдаги болалар учун у зарар келтирмайди.

Аммо кичик ёшдаги болалар ҳақида гапирилса (кўпроқ улар ротавирусдан азият чекишади) вазият бутунлай бошқача тус олади. Касаллик организмнинг сувсизланишига олиб келувчи тана ҳароратининг кўтарилиши, умумий ҳолсизлик, қайт қилиш ва диариея билан кечиб ва ҳатто ўлим ҳолатини келтириб чиқаради. Камдан-кам ҳолаларда, лекин бундай ҳолатлар юз беради.

Бундан ташқари, ротавирус инфекцияси ичакда муамоларни келтириб чиқариши мумкин. Масалан, ичаклар инвагинацияси. Шунинг учун, эмлаш ёрдамида болаларни ушбу инфекциядан ҳимоя қилиш аҳамиятли ҳисобланади.

Ҳа, вирус хавфли бўлиши мумкин. Вируснинг жинсий йўл билан юқадиган 12 тури бачадон бўйни, анус, вулвалар, жинсий аъзо ва томоқ раки касалликларини келтириб чиқариши мумкин. ВПЧ вирусининг бу турларини одам енгил юқтириб олиши ёки бошқа бир одамга юқтириши мумкин. Кўпгина ҳолатларда бу вируслар юққанида, ҳеч қандай белгилари пайдо бўлмайди ва одам вирусни юқтириб олганлигини билмаслиги мумкин. Одамда инфекция 1-2 йил сақланиб туриши мумкин ва ўз-ўзидан йўқолиб кетади.

Шунга қарамасдан бундай ҳолатларнинг 10 тадан 1 тасида касаллик узоққа чўзилиб, рак касаллиги келиб чиқишига шароит яратиши ва зарарланган ўчоқларни пайдо қилиши мумкин. Зарарланган ўчоқлар ўз вақтида аниқланиб, олиб ташланмаса, рак касаллиги ривожланишига олиб келади.

ХИБ-вакцинаси юборилганда қўллаш учун йўриқномасида кўрсатилган ноъжўя таъсирлари кам ҳолларда учрайди. Булар маҳаллий ва умумий реакциялар ҳисобланади. Инъекция жойида шиш, қизариш каби маҳаллий реакциялар 20% ҳолатларда учраб, 12-24 соат давомида йўқолиб кетади. Тана ҳароратини 38ºС гача кўтарилиши, асабийлашиш каби умумий реакциялар худди шундай частотада рўйхатга олинади. Оғир ноъжўя таъсирлар жуда кам учрайди. Маҳаллий ва умумий реакцияларни келиб чиқиш хавфи ХИБ вакцинасини сақловчи бирлаштирилган вакциналарни юборганда, шунингдек, кўп компонентли вакциналар (масалан пентавалент вакциналари) билан бир вақтда алоҳида юборганда ортади ва кўпинча кўкйўталга қарши вакцина компонентларига боғлиқ бўлади.