Прививки.уз - Олдини олиш. Ҳимоя қилиш. Эмлаш.

Ўзбекистон Республикасида профилактик эмлаш калиендари мавжуд – бу киччик ёшдаги болаларни жуда оғир кечиши мумкин бўлган, кенг тарқалган юқумли касалликлардан ҳимоя қилиш учун эмлаш схемасидир. Миллий эмлаш календарига кирадиган эмлашлар қуйидагилар: БЦЖ (силга қарши вакцина), гепатит Вга қарши вакцина, пневмококк, полиомиелит, қизамиқ, тепки, қизилча, дифтерия, қоқшол, кўкйўта, ХИБ инфекциялари, ротавирус инфекциялари ва одам паппилома вируслари.

Профилактик эмлаш календарига киритилган барча эмлашлар Ўзбекистон Республикаси Соғлиқни сақлаш вазирлигининг тиббиёт муассасаларида давлат маблағлари ҳисобидан амалга оширилади.

Ҳар қандай эмлаш касалликдан мутлоқ ҳимоя қила олмайди. Эмланган бола касалликни енгилироқ шаклда, асоратларсиз ўтказиши мумкин. Эмланган ҳеч қачон касал бўлмайди деб ҳеч ким кафолат бера олмайди, ҳаммаси иммунитет тизимининг самарадорлигига боғлиқ: айримларда антитела узоқ муддат сақланади, бошқаларда эса тез йўқолади. Шунга қарамасдан кўпгина вакциналар организм юқумли касалликлар қўзғатувчиларига дуч келганда етарлича жавоб берадиган хотира иммун ҳужайраларини шакилланишига ҳисса қўшади.

Афсуски, касалликни асоратлар билан оғир кечишидан ҳеч ким кафолатланмаган. Марҳамат ўлчаб кўринг: Сизга касалликни асоратлар билан оғир кечиши керакми ёки назарий жиҳатдан енгил кечишими? Касалликни олдини олиш уни даволашдан яхши.

Йўқ. Ҳар бир эмлаш олдидан текширилиши тўғрисида тартибга соладиган ҳужжатлар йўқ. Фақат айрим гуруҳ, қон муаммолари бўлган беморлар текширилишлари керак. эмлаш олдидан асосан – камида икки ҳафта давомида соматик соғлом, атрофида касалланганлар йўқлиги ва эмлашга истак бўлиш керак. Агар, эмланувчи қандайдир оғир касаллик билан оғриган бўлса: бронхит, зотилжам ва атибиотиклар билан узоқ даволанган бўлса, унда эмлаш соғайгандан кейин ўтказилади. Оддий узоқ давом этмаган ЎРВИ (ҳатто 39 0С ҳарорат билан) соғайгандан кейин 3-14 кун ўтиб, умумий аҳволи қониқарли бўлса эмлаш ўтказиш мумкин.

Эмлаш олдида антигистамин препаратларини тайинлашни ҳожати йўқ. Айрим ҳолларда уларни аллергияси борлар учун тайинланади. Европа давлатларида шифокорлар ҳатто аллергияси борларга ҳам антигистаминларни режали тайинламайди.

Эмлаш олган болаларнинг тахминан 10 фоизида учрайдиган эмлашнинг оддий реакцияларига қуйидагилар киради: тана ҳароратининг кўтарилиши, маҳаллий белгилар (қизариш, шиш. шишганлиги). Масалан, қизамиқ, тепки ва қизилчага қарши эмлаш олгандан кейин 4-15 кунлари қизамиққа ўхшаш тошма ёки қизилчага ўхшаш тошма пайдо бўлиши, сўлак безларини катталашиши, енгил катарал белгилар – йўтал, томоқда оғриқ ва ринит кузатилиши мумкин. Буларнинг барчаси қисқа муддатли бўлиб, интоксикация кузатилмайди, бола ўзини яхши ҳис қилади, тана ҳарорати иссиқ туширувчи муолажадан кейин тушади.

Инъекция жойидаги шиш саккиз сантиметрдан катта бўлса, вакцинацияга патологик маҳаллий реакция деб ҳисобланади: олти ойлик болада деярли сонини тўлиқ эгаллайди. Тошма кўринишидаги умумий реакциялар бўлади. Булар камдан-кам ҳолларда учрайди ва шифокорлар томонидан аниқ бир ҳаракат талаб қилади. Аммо тез-тез бундай ҳолатлар эмлаш вақтига тўғри келган овқатланишни бузилишидан келиб ч-иқади.

Эмлашдан кейиги пайдо бўлган ҳар қандай ҳолат текширишни талаб қилади: шифокор эмлаш билан боғлиқ ёки йўқлигини аниқлаш керак. Аксарият ҳолларда бу тасодифий ҳолат. Бизнинг тажриба шуни кўрсатадики, эмлашга патологик реакция ташхиси билан келганларнинг 90 фоизида қандайдир касаллик: ЎРВИ, ўткир ичак касалликлари, биринчи бор аниқланган буйрак етишмовчиликлари ва бошқалар бўлади.

Бутун дунё бўйича эмлашдан кейинги реакцияларнинг энг оғири – анафилактик шок, бу вакцинанинг компонентларига ўткир аллергик реакция ҳисобланади. Бундай ўткир аллергик реакциялар эмлаш ўтказилгандан кейин, биринчи 30 дақиқа ичида, узоғи билан икки соат ичида пайдо бўлади. Шунинг учун, ҳар қандай эмлаш олган одам биринчи 30 дақиқа муассасада қолиши, эмлаш ўткзилган кабинет яқинида бўлиши керак. Ҳар бир эмлаш кабинетида биринчи ёрдам кўрсатиш жамламалари мавжуд, шу жумладан анафилактик шокка ҳам. Вакциналарга анафилактик шок – жуда кам учрайдиган ҳолат.

Вакциналар марказий нерв тизимларининг органик зараланишлари аутизм ва ДЦПни келтириб чиқармайди. Вакциналар оммавий фойдаланиш учун дунёдаги етакчи илмий ва тиббий марказларда кўп йиллик тадқиқодлар натижасида олинган ва Жаҳон Соғлиқни сақлаш ташкилоти томонидан тасдиқланган ва хавфсизлигига кафолат бўлган ҳолларда рухсат этилади.

Вакциналар таркибидаги микро қўшимчалар эмланган одамнинг организмига ҳеч қандай таъсир ўтказмаслиги исботланган. Оммавий эмлашда бола олаётган қўшимча моддалар – ҳаёти давомида олаётган моддаларнинг энг кам қисмидир. Агар алюминий гидроксиди тўғрисида гапирадиган бўлсак, у завод ва фабрикалар бор катта шаҳарлар ҳавосида ҳам бор: ота-оналар ҳар куни болаларини сайрга олиб чиқиб, шу ҳаводан нафас олишларини уйламайди ҳам.

Ўзингиз хохлаган даражада. Улар бир биридан икки-уч сантиметр оралиқда сонга ёки елкага қилинади. Антиген юки бир оз кўтарилади, лекин у даражада юқори эмас. Бола организми юзлаб марта кўп антигенларга ўз ҳимоя иммунитети билан жавоб бериши мумкин.

Ҳа, тирик ва “ўлдирилган” вакциналарни бир кунда олиш мумкин, фақат эмлашдан кейинги кузатув бундай ҳолатларда узоқроқ бўлади: инактивланган вакциналарда реакциялар биринчи уч кунда бўлади, тирик вакциналарда – тўртинчи кундан ўн беш кунгача. Шунинг учун, тана ҳароратини узоқроқ назорат қилиш керак бўлади. БЦЖ вакцинасини ҳеч қайси билан аралаштириб бўлмайди, уни ҳар доим алоҳида ўтказади.

p>ЖССТнинг полиомиелитга қарши инактивланган вакцинага тўлиқ ўтиш бўйича дастури бор. Тирик вакцинани йўқ қилинишини хохлашмоқда, чунки, тирик вакцина ўзида кучсизлантирилган поливирусни сақлайди, бу билан вакцинадаги поливируслар штаммини циркулияциясини тўхтатиш мақсад қилинган. Ушбу вакцина билан эмланганлар икки ой давомида фекал билан полиовирусни ажратиб туришади ва инфекция манбаи бўлишлари мумкин.

Ўзбекистонда бирламчи эмлашда қўшма чизма (схема) қўлланилади: учта тирик вакциналар (2,3 ва 4 ойликда ОПВ)+битта ўлдирилган (4 ойликда ИПВ), кейингилар тўртинчи (16 ой) ва бешинчи (7 ёш) – тирик. Бундай чизманинг самарадоролиги юқори.

Йўқ, мукин эмас! Турли инфекциялар турли миқдордаги эмлаш сонига муҳтож. Агар биз кўкйўтал профилактикаси тўғрисида гапирадиган бўлсак, узоқ вақтли ҳимоя учун тўртта эмлаш керак бўлади. Биринчи эмлашдан сўнг икки ҳафта ўтиб, антитана ишлаб чиқилади, лекин у узоқ сақланмаслиги мумкин, шунинг учун, қўшимча юбориш керак бўлади.

Дифтерия ва қоқшолга келсак, бир йилдан кейин ўтказиладиган ревакцинация билан иккита эмлаш етарли, яхши ҳимоя яратади. Полиомиелитдан узоқ ҳимоя учун тўртта эмлаш керак бўлади. Шундай экан, биринчи эмлашдан кейин ҳимоя бўлмайди деб айтиб бўлмайди, у ишлаб чиқилади, лекин қисқа муддатга.

Ўзбекистонда аҳолининг эмланганлиги 95-98 фоиздан юқори, бу фоиз камайиши билан биз ҳар қандай касалликларни эпидемиясини кўришимиз мумкин. Яқиндаги мисол Европа ва Украинадаги қизамиқнинг эпидемияси, Ўзбекистонга кириб келди. Ҳозир бизда касаллик чекланган ҳолларда, улар кўплаб тарқалмайди, лекин катталар ва болалар ҳам қизамиқ билан оғришмоқда. Касалланганларнинг кўпчилиги эмлаш олишмаган. Баъзиларида ҳимоя кучи йўқолган.