Прививки.уз - Олдини олиш. Ҳимоя қилиш. Эмлаш.

Қизамиқ касаллиги касалланган одамни йўталиши, акса уриши орқали, ҳаво томчи йўли билан тарқалади. Қизамиқ касаллиги билан касалланган одам бошқаларга касалликнинг белгилари пайдо бўлишдан бир – неча кун олдин ва касаллик белгилари пайдо бўлгандан бир – неча кун кейин ҳам касалликни юқтиради. Касаллик одамлар гавжим жойларда (болалар боғчалари, мактаблар, тиббиёт муассасалари) тез тарқалади. Касаллик вируси ҳавода ва атроф муҳитда 2 соатгача ҳаракатчанлигини йўқотмайди ва юқувчанлигини сақлаб қолади.

Қизамиқ касаллигини юқумлилик даражаси жуда юқоридир (контаклилик индекси 100 фоиз). Қизамиқ вируси тошма тошишдан 4 кун олдиндан бошлаб, тошма пайдо бўлгандан кейин 4 кунгача юқиши мумкин. Касаллик юқори контагиоз бўлганлиги сабабли эмланмаган болалар орасида юқори ўлим кўрсаткичига эга бўлган эпидемия кўринишида тарқалиш тенденсиясига эга.

Касалликнинг биринчи белгиси тана ҳароратининг кўтарилиши бўлиб, касаллик юққач 10-12 кунлари пайдо бўлиб, 1-7 кун давом этиб, қуйидаги белгилар билан бирга кечади:

• Бурун битиши
• кўзларни қизариши (конъюнктивит)
• оғиз бўшлиғининг шиллиқ қаватларида кичкина оқ доғлар (Филатов-Коплик доғлари)
• ҳолсизлик
• йўтал

Тана ҳароратининг кутарилишини 3-4 кунлари тананинг ҳамма жойларида тошма пайдо бўлади, кўпинча юзда ва бўйиннинг юқори қисмида. Уч кун давомида тананинг юқори қисмидан пастки соҳаларигача ва кейин қўл ва оёқларга тошади. Тошма беш-олти кун давомида сақланади. 5 кундан бошлаб тошма сезилмас ҳолатга ўта бошлайди.

Кўпинча болаларда ва катта ёшдагиларда қизамиқ оғир кечади. Қизамиқ айниқса тўлиқ яхши овқатланмайдиган А витаминига бой бўлган овқатларни истъемол қилмаган болаларда, тор шароитда яшайдиганларда, шу билан биргаликда бошқа юқумли касалликлар туфайли иммун тизими пасайган болаларда оғир кечади. Касалликдан тикланиш жараёни 2-3 ҳафта давом этади.

5 ёшгача эмланмаган болалар ва айниқса чақолоқлар қизимиқ касаллиги билан оғриганда асоратларни келиб чиқиши кўп кузатилади:

• зотилжам
• шапкўрлик
• энцефалит (бош миянинг яллиғланиши оқибатида бош мия шишига олиб келиши)
• ўткир деария
• ўрта қулоқнинг яллиғланиши

Қизамиқ вирусининг ўзи келтириб чиқарган ёки иккиламчи бактерия туфайли келиб чиққан зотилжам касаллиги энг кўп кузатиладиган асорат ҳисобланиб, кўпинча касалликни ўлим билан тугашига сабаб бўлади.

Асоратлар келиб чиқиши эҳтимоли, тўлиқ яхши овқатланмайдиган ёки иммунитети паст бўлган беморларда юқори бўлади. Касаллик ҳомладор аёлларда ҳам жиддий асоратлар келиб чиқишига сабаб бўлиб, оқибатда ҳомла тушиши ёки вақтидан олдин туғруқни келтириб чиқаради.

Қизамиқ касаллиги билан боғлиқ ўлим ҳолатларини кўпинча асоратлари келтириб чиқаради. Антибиотиклар пайдо бўлгунга қадар қизамиқ билан касалланган 100 нафар беморнинг 1 нафари вафот этган бўлса, ҳозирги вақтда 1000 нафар беморнинг 1 нафари вафот этмоқда. 1963 йилгача яани қизамиқ вакцинасини кенг кўламда қўлланишига қадар ҳар 2-3 йилда қизамиқ касаллигининг йирик эпидемиялари кузатилиб турган. Дунё бўйича ҳар йили қизамиқ касаллигидан 2,6 млн. одам вафот этган.

1917 йили дунёда 85 фоиз 1 ёшли болалар мунтаззам тиббий хизматлар орқали қизамиқ касаллигига қарши биринчи вакцинани олишди. 2000 йилдан 2017 йилгача давр мабойнида қизамиқ касаллигига қарши эмлаш орқали дунё бўйича ўлим даражаси 80 фоизга камайтирилиб, 21,1 млн. нафар ўлимни олди олинди.

Лекин, иқтисодий жиҳатдан самарали ва хавфсиз вакцина бўлишига қарамасдан 2017 йилда дунё бўйича қизамиқ касаллигидан 110 000 нафар ўлим ҳолати кузатилиб, уларнинг асосий қисмини 5 ёшгача бўлган болалар ташкил этади.

Қизамиқ касаллигини махсус даволаш усули ишлаб чиқилмаган. Фақатгина бактериал инфекцияли қулоқ касалликларида ва зотилжам касаллигида антибиотикалар тавсия этилади. Қизамиқ касаллиги балан оғриган болалар тўлиқ ва яхши овқатланиши ҳамда деария (ич кетиш) кузатилганда гидратацион даво муолажалари олишлари керак. Даво муолажаларига витамин А қўшиш билан касалликнинг оғир асоратларини олдини олиш мумкин. Даво муолажалари вақтида 24 соат оралиғида 2 доза витамин А қўлланилиши болалар ўлимини 50 фоиз камайтиради.

Қизамиқ касаллиги билан оғриб тузалган беморда бир умрга иммунетит сақланиб қолади.

Қизамиқни фақат эмлаш орқали олдини олиш мумкин.

Жамиятда қизамиқни эпидемиясини олдини олиш учун болаларни қизамиқ касаллигига қарши икки марталик эмланиш кўрсаткичи жуда юқори (90-95 фоиз) бўлиши талаб этилади. Ҳар бир тана ҳарорати юқори бўлган, тошмалар тошган, йўтал ёки конъюнктивит (кўзларида қизариш) белгилари бўлган бемор қизамиқ касаллигига гумон ҳисобланиб, ташхисни аниқлаш учун ундан қон намунаси олиниб, лаборатория усулида текширилиши лозим.

Қизамиққа қарши самарали вакциналар мавжуд бўлиб, 50 йилдан буён қўлланилиб келинмоқда.

Қизамиққа қарши фақат қизамиқ компонентларини сақловчи (К) ёки қизамиқ ва қизилча компонентлари бирлаштирилган (КК) ва қизамиқ, қизилча ва тепки компонентлари бирлаштирган (КПК) вакциналаридир.

Ўзбекистон Республикаси эмлаш календарига асосан вакцинанинг биринчи КПК-1 дозаси 12 ойликда, КПК-2 дозаси 6 ёшда юборилади. Болаларни мактабга чиққан вақтидаги қизимиққа қарши эмланганлиги Скрининги (текшириш, ўрганиш) барча болаларни қизамиққа қарши икки марта эмланишини таъминлайди.

Агар қизамиққ касаллиги тарқаладиган бўлса, болаларга КПК-1 эмлашни вақтлироқ 6 ойликдан бошлаб ўтказиш мумкин. Бундай ҳолларда болаларга миллий календар асосида (12 ойликда ва 6 ёшда) қизамиққа қарши қўшимча эмлаш ўтказилади.

Ўзбекистонда эмлаш дастури доирасида қўлланишга тасдиқланган барча вакциналар самарали ва хавфсиздир. Камдан-кам ҳолларда ножўя таъсирлари кузатилади. Жумладан, 1000 000 доза юборилганда 1-3,5 тасида анафлакция, 100 000 дан 1 ҳолатда оғир аллергик реакциялар ва 30 000 дан 1 ҳолатда тромбоцитопения (тромбоцитларнинг камайиб кетиши) ҳоллари кузатилади. Айрим ҳолларда энцефалит (бош мия зарарланиши) келиб чиқиши мумкин, лекин айнан вакцина олганлиги таъсирида келиб чиққанлиги исботланмаган.

Вакцина юборилган жойда оғриқ, сизгирликни ошиши каби енгил ноъжўя таъсирлари қайд этиб турилади ва тана ҳароратининг кўтарилиши (5-15 фоиз) ва тошмалар тошиш (тахминан 5 фоиз атрофида) ҳоллари вакцина олгандан сўнг 5-12 кунлари кузатилиб туради.