ОПВ бу тананинг тери ва шиллиқ қаватларини (мисол учун оғиз бушлиғи ва бачадон бўйни) зарарловчи вируслар гурухи. Инфекциянинг кўп турлари хавфсиз, лекин ОПВнинг кўп тарқалган турлари ўткиручли кандилома, бачадон бўйни раки касалликларни келтириб чиқариши мумкин.
Ривожланаётган давлатларда бачадон бўйни раки аёллар ўлимининг бирламчи сабабларидан бири.
Бачадон бўйни ракининг барча ҳолатларини амалда жинсий йўл билан юқадиган ОПВ келтириб чиқаради. ОПВнинг икки тури (16 ва 18) бачадон бўйни раки ҳолатларини 70%ни келтириб чиқаради.
Бачадон бўйни раки ОПВ билан бирламчи зарарланишдан кўп йиллар ўтиб ривожланади одатда касаллик белгилари касалликнинг охирги босқичларигача пайдо бўлмайди ва уни даволаш қийин кечади.
Бачадон бўйни раки профилактикаси қуйидагилардан иборат: ОПВга қарши эмлаш, презервативдан фойдаланиш, чекишга қарши кураш ва ҳаётнинг сўнги этапларида бачадон бўйни скриннгини олиб бориш.
Бачадон бўйни раки касаллигига олиб келувчи ўзгаришларни аниқлаш мақсадида, 30 – 49 ёшли аёлларда ҳеч бўлмаса бир марта бачадон бўйнии скрининги ўтказлиши керак. Скрининг эмланган аёлларда ҳам ўтказилиши керак, чунки ОПВга қарши вакцина бачадон бўйни раки келтириб чиқарадиган барча турдаги ОПВлардан сақламайди.
Ҳозирги вақтда ОПВ вакцинасининг икки тури мавжуд булар, биовалентли ва тўртвалентли.
ОПВ қандай тарқалади.
ОПВ тўғридан-тўғри тананинг зарарланган соҳасига яқин мулоқт (контакт) да бўлиш орқали тарқалади. ОПВнинг 30 яқин (200дан ортиқ турлари мавжуд) турлари жинсий йўл билан юқади. Тананинг зарарланган соҳаси билан яқин мулоқатдда бўлиш яъни жинсий алоқада бўлиш ёки жинсий органларга тегиш натижасида касаллик юқади. Жинсий актив бўлган шахсларнинг барчаси маълум вақтда, кўпинча жинсий ҳаётининг бошланғич даврида улар билан зарарланади.
Камдан кам ҳолатларда вирус онадан болага юқиши мумкин. Бундай юқиш жуда кам бўлсада, лекин жиддий қайталовчи респираторли папилламатоз деб номланувчи касалликни келтириб чиқариши мумкин.
ОПВ ирсий касаллик эмас, ОПВнинг юқиш хавфи генга ёки оилавий келиб чиқишига боғлиқ эмас.
80% одамлар ҳаёти давомида вируснинг битти ёки бир неча турлари билан зарарланади. ВПЧнинг жинсий йўл билан юқадиган 12 тури бачадон бўйни, анус, вулва, влагалиши, жинсий органлар ва томоқ раки касалликларини келтириб чиқариши аниқланган. ВПЧнинг бу турларини ҳар қандай одам осон юқтириб олиши ва бошқаларга юқтириши мумкин. Кўпинча бу вируслар билан зарарланганларда касалликнинг ҳеч қандай белгилари пайдо бўлмайди ва зарарланганларни ўзларига ҳам сезилмайди. Кўпчилик цервикал инфекциялар 1-2 йилда ўз ўзидан соғайиб кетади, лекин 5-10% зарарланган аёлларда инфекция сақланиши ва рак олди ўчоқлари деб номланувчи патологик ҳужайраларни пайдо қилиши мумкин.
Бачадон бўйни раки энг кўп тарқалган ВПЧ чақирадиган рак касалликларидан бўлиб, аёлларда учрайдиган рак касалликлари орасида бешинчи ўринни эгаллайди.
Амалда бачадон бўйни раки барча ҳолатларда жинсий йўл билан юқадиган ВПЧ инфекциялари билан зарарланиш туфайли келиб чиқади.
Такомиллаштирилган скрининг дастурига асосан эрта аниқлаш ва даволаш аёлларда бачадон бўйни раки касаллигини келиб чиқишни олдини олиши мумкин.
ВПЧ инфекциялари 90% ҳолларда касаллик чақирмайди ва белгилари пайдо бўлмайди ҳамда одатда одамлар вируслардан ўзлари холос бўлади, лекин айрим ҳолларда касаллик келиб чиқади. ВПЧнинг специфик турлари (асосан 16 ва 18 турлари)ни бўлиши, инфекциянинг чузилиши бачадон бўйни ракини ривожланишига олиб келиши мумкин. Бу ривожланиш 20 йил давом этиб, белгилар рак касаллигининг маълум босқичларига етганида пайдо бўлади.
Бачадон бўйни ракида қуйидаги белгилар бўлади: вагинадан патологик қон кетиши (жинсий алоқадан кейин, менстрация даврлари оралиғида); тос, бел ёки оёқларда оғриқ; вагинадан ажралмалар келиши; сиқилиш ва вазинни камайиши.
ВПЧнинг жинсий йўл билан юқадиган бир неча турлари анус, вулва, влагалиши, жинсий органлар ва томоқ раки касалликларини ёки қийин даволанадиган оғриқли ўткиручли кандилома касаллигини ҳам келтириб чиқариши мумкин. ВПЧнинг бошқа турлари танани айрим жойларида оддий сўгаллар пайдо бўлишига сабабчи бўлади, мисол учун қўлларда ва оёқларда.
ВПЧ инфекцияларини юқиши натижасида келиб чиқадиган бачадон бўйни раки ўлимга олиб келиши мумкин ёки одам соғлиғида айрим муаммоларни, мисол учун фарзансизлик келтириб чиқариши мумкин
Организимда ёмон сифатли ўсмаларини шу жумладан ВПЧ инфекциялари орқали пайдо бўлишидан кейин соғайиш, кўпгина ҳар хил оммилларга боғлиқ: беморнинг ёши, уларнинг умумий аҳволи, иккиламчи касалликлар ва бошқалар. Ўсманинг ривожланиш босқичи муҳим ўрин тутади. Дунёда ўртача 5 йиллик омон қолганлар 60%ни ташкил қилади.
Агар бачадон бўйни раки эрта босқичларида Папаниколау усули билан суртма олиш йўли билан скрининг натижасида, ВПЧ ДНКсини аниқлаш тести ёки сирка кислатаси билан оддий визуал кўрик орқали аниқланган бўлса, касаллик маҳаллий таъсирлар усули билан (масалан криотерапия) самарали даволанади. Ракни кечки босқичларида даволаш мураккаб бўлиб, жарроҳлик усулига қўшимча химиятерапия ва радиотерапия ўтказилади.
Бачадон бўйни ракига қарши кураш мажмуавий чора-тадбирлари қуйидагилардан иборат:
а) бирламчи профилактикаси 9 ёшдан 13 ёшгача қизларни ВПЧ инфекцияларига эмлаш; қизлар каби ўғил болаларни ҳам эмлаш, чекишга қарши кураш, соғлом турмиш тарзи тўғрисида санитария оқартув ишларини олиб бориш, жинсий ҳаёт тўғрисида тушунчалар бериш, презервативдан фойдалинишни тарғиб қилиш, шу билан бирга ўғил болаларни хатна қилиш;
б) эмлаш ВПЧ инфекцияларининг рак келтириб чиқарувчи барча турларидан ҳимоя қилмаганлиги сабабли 30-49 ёшли аёллар ўртасида скрининг ва даволаш усулларида иккиламчи профилактик чораларни ўтказиш;
в) учунчи профилактика инвазив рак касаллигини ҳар қандай ёшда даволаш.
Ҳозирги вақтда мавжуд одам папиллма вирусига қарши вакцина қайт этилаётган бачадон бўйни раки касаллигини келиб чиқишига 70% ҳолатда сабаб бўлувчи ВПЧ инфекцияларини икки 16 ва 18 турларини юқишини олдини олади.
Мавжуд маълумотларга кўра бачадон бўйни раки касаллигини камайтиришда биринчи асосий йўналиш ёш аёллар ўртасида кенг қамровли эмлаш ўтказишдир.
Презервативларни қўллаш ва бошқа контрацепция тўсиқларидан фойдаланиш ВПЧ инфекцияларини юқиш хавфини камайтиради. Лекин бу усуллар самарадорлиги қисман бўлиб, улар терининг зарарланган соҳага тегишидан тўлиқ ҳимоя қилмайди. Энг яхши усул жинсий ҳаёт бошланишдан олдин эмлаш ва бачадон бўйни раки касаллигига даврий кўрикдан ўтказишдир. ВПЧ инфекцияларига қарши вакцина жинсий йўл билан юқадиган кўпроқ тарқалган турларини олдини олишга қаратилган. ВПЧ инфекцияларининг таркибида мавжуд бўлган турларидан ҳимоя қилиб, эмланган шахслар ҳозирча бу касалликларга чалинмаган. Одатда одамларга жинсий ҳаёт бошлангач инфекцияларнинг бир ёки бир неча тури билан юқади. Шунинг учун, эмлаш ишлари жинсий ҳаёт бошлангунга қадар ўтказилса самаралироқдир.
Ҳозирги вақитда дунёда икки хил ВПЧ вакцинаси мавжуд: ВПЧнинг 16 ва 18 турларидан ҳимоя қилувчи биовалент вакцина Cervarix® ва ВПЧ инфекцияларининг тўртта туридан (6 ва 11 гениталида кондилом келтириб чиқарувчи ҳамда 16 ва 18) Gardasil® вакцинаси. Иккала вакцина ҳам ҳар бири 0,5 мл дозада икки уч марта мушак ичига юборилади. Бачадон бўйни раки касаллигидан сақлаш учун жинсий ҳаётни бошлашдан олдин 9 ва 13 ёшли қизларни эмлаш аҳолига тавсия қилинган. 15 ёшли аёл жинсли шахсларга 6 ой оралиғи билан икки дозали календарли эмлаш тавсия қилинади. Агар аёлга иккинчи доза 15 йил олдин юборилган бўлса ҳам, у касалликдан икки дозали эмлаш билан ҳимояланган бўлади. Эмлаш дозалари орасидаги максимал вақт бўйича тавсиялар йўқ. Лекин ҳимояни жинсий ҳаётни бошлашдан олдин пайдо бўлиши учун иккала эмлашлар оралиғи 12- 15 ой бўлиши мақсадга муофиқдир. Агар биринчи ва иккинчи дозалар ораси 5 ойдан кам бўлса, унда учинчи ва биринчи эмлашлар ораси камида 6 ой бўлиши керак. 15 ёшдан катта аёллар ёки иммун тизими кучсиз (эмлашга нормал жавоб қайтармайдиган) шахслар ёки ОИВ билан зарарланган шахсларга уч дозали эмлаш тавсия этилади (0, 1 ёки 2 ва 6 ой).
Одам папиллома вируси инфекцияларига қарши эмлаш тиббиёт муассасаларида, мактабларда ўтказилиши ёки махсус ташкил қилинган сайёр сесияларда ўтказилиши мумкин. Агар қиз бола эмлаш курсини охирига етмасдан ҳомладор бўлса кейинги дозаларни қолдириб туриш керак, чунки вакцина ҳомладорлик вақтида қўлланилишига лицензияланмаган. Бугунги кунда ҳомладор вақтида эмланганлар ўртасида ёки болаларда ҳеч қанақа муаммолар кузатилмаган.
Жинсий ҳаётни бошлагунга қадар эмланганларга вируснинг хавфли ва кўп тарқалган турлари юқмайди ва улар бошқаларга юқтирмайди.
Эмлаш бачадон бўйни раки каби оғир касалликлардан сақлаш чораси ҳисобланади. Бундан ташқари, ҳар бир эмланган шахс вирусни тарқалишини тўхтатиб, бошқа шахсларга ёрдам беради.
ВПЧга қарши вакцинаси таркибида вирус зарралари мавжуд бўлиб, юборилганда вирус турларини тарқалишидек таъсир ўтказади, бу зарралар тирик вирус эмас ва касаллик чақирмайди. Иммун тизим антетилалар ишлаб чиқади ва ҳақиқий вирус организимга тушган тақдирда ҳам енга оладиган ҳимоя тизими ҳосил бўлади. Эмлаш шунчалик самаралики ВПЧ инфекцияларига қарши вакцинаси таркибида мавжуд тарларидан 100% ҳимоя ҳосил қилади. ВПЧ вирусларини барча турларидан ҳимоя қилмайди. Лекин , қўлланилган ВПЧ вакцинаси турига боғлиқ ҳолда бачадон бўйнии раки касаллигидан 71-90% ҳамда ўткиручли кондилома касаллигидан 90%гача ҳимоя қилади.
ВПЧга қарши, шу жумладан 16 ва 18 серотипларига қарши эмлаш ўсма тўқималарини пайдо бўлиш хавфини етарлича камайтиради. Актив эмлаш касалликни 12 ёшда 85%га ва 45 ёшда 55%га камайтиради деб ҳисобланади. Бу яна 25 ёшгача аёллар ўртасида янги касалликлар ҳолатини 37-67%га камайтиради. ВПЧга қарши эмлаш, ВПЧни тарқалишини қисқариши бўйича аниқ айтарли самарага эга. Бунинг тўғридан-тўғри исботи бачадон бўйни зарарланган аёлларнинг камайганлиги ҳамда ўткиручли кандилома касаллигига чалинган эркаклар ва аёллар сонининг кескин камайганлигидир. ВПЧнинг тарқалиши камайган барча ҳоларда кейинги йиллар ёки ўн йиллар бачадон бўйни раки ёки ВПЧ келтириб чиқарадиган бошқа рак касалликлари камаяди.
Ҳозир 10 йил давомида қўлланилиб, 270 миллион доз вакцина юборилгандан кейин, бачадон бўйни раки касаллигига олиб келадиган сурункали касалликларни олди олиниши бўйича қараганда, ВПЧ вакцинаси жуда самарали эканлиги сезилади. Бачадон бўйни раки касаллигини камайиши, эмлаш курсларини ўсмирлик даврида олган қизлар касаллик пайдо бўлиши ёшига етганда аниқланади.
Австралия, Белгия, Германия, Швеция, Буюкбритания, АҚШ ва Янги Зелландияда ўтказилган тажрибалар натижасида, ВПЧ инфекциялари ва ўткир учли кандилома касаллиги билан касалланган ўсмир қизлар ва ёш аёллар сони 90 %га кескин камайганлигини кўрсатди.
Бачадон бўйни саратони касаллигини олдини олиш, уни эрта аниқлаш ва даволашга бағишланган илмий-амалий анжуман
2018 йил 20 август куни Тошкент шаҳрида “Бачадон бўйни саратонисиз келажак” шиори остида бачадон бўйни касаллигини олдини олиш, уни эрта аниқлаш ва даволашга бағишланган илмий-амалий анжуман бўлиб ўтди.
Молдовада ВПЧ га қарши эмлаш амалиётини амалга ошириш тажрибаси бўйича Ўзбекистон Республикаси делегациясининг амалий ташрифи
«Булар бизнинг оналаримиз, опа-сингилларимиз ва қизларимиз, ва уларни биз бугунги кунда ВПЧ вакцинаси ва скрининг дастури туфайли бачадон бўйни саратонидан ҳимоя қила оламиз», - дея такрорлашди Молдова вакиллари.
Ҳар йили Европа ЖССТ минтақасида юқумли касалликларни олдини олиш ва ҳаёт бардавомлигини сақлаб қолишнинг муҳим қуроли сифатида вакцинацияни олға суришга қаратилган Европа эмлаш ҳафталиги (ЕЭҲ) ўтказилади.
Яқиндагина Европа иммунизация ҳафталиги доирасида жуда ўзгача ва қизиқарли учрашув бўлиб ўтди
Яқиндагина Европа эмлаш ҳафталиги доирасида жуда ўзгача ва қизиқарли учрашув бўлиб ўтди. Иммунизация соҳасида барча саволларга шахсан жавоб бериш учун ЖССТ ва Ўзбекистон Республикаси экспертлари Ўзбекистоннинг таниқли блогерларлари билан учрашишди.
