Прививки.уз - Олдини олиш. Ҳимоя қилиш. Эмлаш.

Врач-рабиолог одатда ҳайвонлардан жабрланганларни қабул қилиб, маслаҳат беради ва керак бўлса, антирабик вакцина билан эмлаш ўтказиб, кейинчалик кузатувни олиб боради.

Одатда қабулни ҳудудий поликлиникаларда ёки травмпунктларда ўтказади. Сизнинг яшаш жойингизда бу мутахассиснинг борлигини ўзингизни шаҳар ёки туман соғлиқни сақлаш бўлимларидан билиб олишингиз мумкин.

Аввал эмланмаган болага, унинг ҳолати бунга имкон бериши биланоқ ўтказиш керак. БЦЖ эмлашини ўтказишдан олдин Манту синамаси ўтказилади, манфий жавоб олингандан кейин 3-14 ўтиб, БЦЖ юборилади. Агар Манту синамаси мусбат натижа берса, БЦЖни юбориш фойдасиз. Агар боланинг ёши 2 ойликдан киччик бўлса, эмлаш Манту синамассиз ўтказилади.

Вакцина қуйидаги ҳолларда юборилмайди:

• чақалоқнинг вазини 1,8 кг дан кам бўлса;

• болада ўткир ёки сурункали касалликларнинг кучайиш даврида;

• она қорнида касалланган бўлса, неврологик муаммолари бўлса;

• гемолитик касалликлар ва бошқа ўткир патологиялар бўлса;

• болаларда иммун тизим етишмовчилиги бўлса эмлаш ўтказилмайди.

Болада ишончли иммунитет пайдо бўлиши учун 1 ёшдан - 13 ёшгача битта эмлаш олиш етарлидир. Ўсмирларда 78% ҳолатларда ҳимоя шаклланади. Шунинг учун 13 ёшдан катта болаларга оралиғи 10 ҳафтадан ошмаган ревакцинация (қайта эмлаш), ўтказилиши керак.

Ротавирус инфекциясига қарши эмлаш учун қарши кўрсатмалар қуйидагилар:

• биринчи дозага оғир аллергик реакциялар;

• вакциналарнинг компонентларига шу жумладан анамнезда (суриштирувда) латексга оғир аллергик реакциялар;

• оғир иммун танқисликнинг аралашган шакллари;

• анамнезада ичак инвагинцияси мавжудлиги;

• соғайишини кутиш лозим бўладиган, ўрта ва оғир даражали юқумли ва соматик касалликлар. Бунга ўрта ва оғир даражадаги диариея ва қайт қилаётган болалар ҳам киради.

ВПЧ жинсий йўл билан юқадиган энг кўп тарқалган касалликлардан бири. Эркаклар ва аёлларнинг 80 фоизи ҳаёти давомида ушбу вируснинг қайсидир тури билан зарарланади, айниқса ВПЧ вируси эркаклар ва аёлларнинг жинсий фаол даври 25 ёшгача бўлган даврда кенг тарқалади.

ВПЧ келтириб чиқарадиган рак касаллигидан энг кўп учрайдигани бачадон бўйни ракидир.

Шу билан бирга, ВПЧнинг бир нечта турлари анус, вулвалар, жинсий аъзо ва томоқ раки касалликларини ҳамда эркаклар ва аёлларда оғриқли, қийин даволанадиган ўткир учли кондиломани келтириб чиқариши мумкин.

ВПЧнинг бошқа турлари оёқ ва қўлларда сўгаллар пайдо қилиши мумкин.

59 ойликдан катта ёшдаги болаларга ХИБ-инфекцияга қарши аввал эмланмаган бўлса ҳам эмлаш тавсия этилмайди.

Вакцина жуда кучсизлантирилган ва ўлдирилган вируслардан иборат бўлиб, уни организмга юборилиши натижасида касалликка қарши иммунитет ҳосил бўлади. Вирус организмда кўпайиб, қонда антитаналар ишлаб чиқилишига мажбурлайди, вақт ўтиб организмдан тўлиқ чиқиб кетади, шу билан болада “пассив” иммунитет пайдо бўлади.

Полиомиелитга қарши эмлашнинг таъсири, айнан унинг юбориш жойига боғлиқ. Эмлашнинг орал ва инактивланган турлари фарқланади. Орал вакциналар болаларнинг оғзига томилиши билан самарали ҳисобланади, лекин асоратлар ҳам келтириб чиқариши мумкин.

Табиий вирус ичак трактларида кўпайганлиги сабабли, вакцинани орал йўл билан юборилиши полиомиелитга қарши кучли иммунитет ишлаб ҳосил бўлишига сабаб бўлади.

Инактивланган вакцина инъекция орқали юборилиб, бола организми учун хавфсиз ҳисобланади.

Ўзбекистон Республикаси профилактик миллий эмлаш календарида пневмококк вакцинаси билан (Превенар вакцинаси) 2, 3 ойлигида эмлаш ва 1 ёшда қайта эмлаш ўтказилади.

ВГАга қарши эмлаш ҳозирча Ўзбекистон Республикаси профилактик эмлаш календарига киритилмаган. ВГАга қарши эмлаш аввал ВГА билан касалланмаган ёшлар ва катталарга ҳамда қуйидаги касалликни юқтириб олиш хавфи бор одамларга:

• Болалар мактабгача тарбия муассасаларига ва ўқув масканларига боришдан олдин;

• ВГА ўчоғида мулоқотда бўлган шахслар;

• ВГА юқиш даражаси юқори бўлган ҳудудларга боувчи шахслар (сайёҳлар, ҳарбийлар, шартнома асосида ишловчилар)

• Тиббиёт ходимлари;

• Умумий овқатланиш ва сув таъминотида аҳолига хизмат кўрсатувчи ишчилар;

• Анамнезда жигарида сурункали касалликлари бор бўлса.

Кенг қўлланилаётган менингоккок вакциналар полисахаридли вакциналар ҳисобланади. Улар 2 ёшдан катта болалар учун самарали бўлиб, камида 3 йилгача ҳимоя билан таъминлайди, уларнинг эпидемиологик самарадорлиги 85-95 фоизгача етади. Бироқ қайд этилаётган менингит касаллиги ҳолатларининг ярмини ташкил қилувчи 2 ёшгача бўлган болаларда бошқа полисахарид вакциналари каби кучсиз иммунитет ҳосил қилади. А гуруҳлари вакцинаси эпидемиологик кўрсаткичлар асосида 12 ойликдан катта болаларга қўлланилади, лекин бу ёшда рутинли эмлаш учун бу вакцина самарасиз ҳисобланади. С гуруҳли вакциналар 2 ёшгача бўлган болалар учун самараси камроқ бўлади.

Бошқа полисахарид вакциналар каби менингоккок вакциналари ҳам бир марта юборилади.

ЖССТ 2 ёшдан катта бўлган хавфли гуруҳдаги болаларга ва эпидемия вақтида мавжуд А+С менингоккокли вакциналарни қўллашни тавсия этади.

ВГВ вакцинасидан касалликни юқтириб олиш мумкин эмас. Вакцина бутун ВГВ вирусини сақламайди, балки уни касаллик келтириб чиқараолмайдиган, фақат организмда ВГВ вирусига қарши иммун жавоб пайдо қиладиган вируснинг сиртқи қобиғи қисмларини сақлайди. Шу сабабли эмланган одам инфекция манбаи бўла олмайди ва донорликка ҳеч қандай қарши кўрсаткичлар йўқ.

Вакциналарнинг ишлаб чиқарилиши ЖССТ тавсиялари билан тўлиқ тасдиқланган жараён ҳисобланади. Улар самарадорликка, хавфсизликка ва одамларга нисбатан қарши кўрсатмалар бўйича бир нечта текширишлардан ўтказилади:

• аввалги гриппга қарши эмлашда оғир аллергик реакциялари бўлса;

• тухум оқсилига жиддий аллергиялар бўлса: грипп вируслари товуқ эмбрионларида ўстирилганлиги учун, тухум оқсили қисмлари инъекцияга тушиши мумкин.

Вакциналарнинг бир марталик дозаси 0,5 мл бўлиб, тери остига чуқур юборилади. Кичик ёшдаги (2 ёшгача) болаларнинг сонига юборилади, катта ёшдаги болаларга елкага юборилади.

Агар Сиз КПК вакцинасини қандайдир сабаб билан ўз вақтида олмаган бўлсангиз, имкон бўлши билан уни олишга ҳаракат қилинг. Бола улғайиши билан унинг мулоқот доираси кенгайиб, қизамиқ, қизилча ва тепки касалликларини юқтириш хавфи ортади. КПКнинг иккинчи дозасини қилишни бола мактабга чиққунига қадар улгириш керак.

Ҳар қандай вакциналар қўлланилганда маҳаллий ёки умумий ноъжўя таъсирлари пайдо бўлиш эҳтимоли мавжуд. Айнан бир вакцинадан кейин пайдо бўладиган ноъжўя таъсирлар рўйхатини уни қўлланиш йўриқномасидан топишингиз керак.

Антирабик вакциналар юборилгандан кейин ноъжўя таъсирлар пайдо бўлса, айнан сизга эмлаш ўтказган тиббиёт муассасасига ёки участка шифокорига мурожаат қилиш керак.

Аввалам бор, барча ота-оналар билишлари керак, силга қарши эмлашдан кейинги йирингли яралар асорат ҳисобланмайди. Жуда кам ҳолларда қуйидаги ҳоллар кузатилиши мумкин:

• Совуқ абсцесс – агар препарат тери остига тушса пайдо бўлади, жарроҳ даволаши талаб этилади.

• Лимфаденит – микобактериялар лима тугунглирига тушса ривожланади, агар лимфа тугуни 1 см.дан катта бўлса, жарроҳлик аралашуви ўтказиш керак бўлади.

• Келоид чандиқ – инъекция жойида тери қизаради ва шишади, бундай ҳолларда ревакцинация ўтказилмайди.

• Остеомиелит – суякни микобактериялар билан зарарланади, 200 минг боладан биттасида учурайди, иммун бузилишларини келтириб чиқаради.

• Чегараланган (Генерализациялашган) БЦЖ-инфекциялари –эмланган болаларнинг миллион нафаридан биттасида ривожланади, болада оғир иммунитет бузилишларига олиб келади.

Одатда  болалар сув чечакка қарши эмлашни яхши қабул қилишади. Ҳозирги вақтдаги мавжуд вакциналар енгил ва хавфсиз ҳисобланади. Лекин, кам бўлса-да қуйидаги ноъжўя таъсирлари бўлиши мумкин:

• Сув чечакка қарши эмлашдан кейин 24 соат давомида маҳаллий: инъекция жойида зичлашиш, шиш, оғриқ ва қизариш кузатилиши мумкин. Бу белгилар бир неча кун ичида ўз – ўзидан йўқолиб кетади;

• Гипертермия. Тана ҳароратининг кўтарилиши – организмни патоген антигенларга қарши табиий реакцияси. Бу ҳолат дори препаратлари қўлланилишини талаб қилмайди;

• Тери қопламасида кўринишидан сув чечак тошмаларини эслатувчи полиморфик тошмалар тошиши;

• Терида интенсив қичиш;

• Енгил безовталик, чарчоқни ортиши, апатия;

• Лимфа тугунларида енгил шиш, оғриқ пайдо бўлиши.

Сув чечакка қарши эмлангандан кейин 7 – 21 кун ичида умумий белгилар пайдо бўлади, шунинг учун шифокорлар уларни кечиккан белгилар деб ҳисоблашади. Пайдо бўлган белгиларга қўшимча даво керак эмас, улар 3-4 кун ўтиб, ўз-ўзидан йўқолиб кетади.

Дунёнинг 60дан ортиқ давлатлари миллий эмлаш календарларига ротавирусга қарши эмлаш киритилган. Эмлаш календарига киритилгандан кейин уларнинг кўпчилигида касалликнинг юқиши 80-90 фоизга камайиб, ичак инфекцияларининг ўлим кўрсаткичи 20-40 фоизга камайди.

Шу билан бирга, улар орал йўли орқали қабул қилинадиган вакцина бўлганлиги учун, асоратлар келтириб чиқармайди. Уни чала туғилган чақалоқларга ва иммунодефицит билан туғилган чақалоқларга ҳам тайинлаш мумкин.

Амалда барча ҳолатларда бачадон бўйни раки касаллигини ВПЧнинг жинсий йўл орқали юқадиган турлари келтириб чиқаради.

ВПЧ вируси тери қопламаси ва шиллиқ қаватларни, жумладан аёлларда бачадон бўйни шиллиқ қаватини зарарловчи кенг тарқалган вирусдир. Кўпинча вирус юққандан кейин 1-2 йил ўтган ўз-ўзидан йўқолиб кетади, бироқ 5-10 фоиз инфекция юққан аёлларда вирус узоқ сақланиб қолиб, патологик ҳужайралар ривожланиши мумкин. Бу эса, рак касаллиги ўчоқларини келиб чиқишига олиб келади. Бачадон бўйни раки одам соғлиғига узоқ муддат зарар етказиб фарзандсизликка ва ҳатто ўлимга олиб келиши мумкин.

5 ёшгача бўлган болаларга тавсия этилади, туғилгандан кейин ҳеч бўлмаганда, бир марта ХИБ инфекциясига қарши эмлаш олган бўлса, узоқ муддат ҳимоя шаклланади.