Прививки.уз - Олдини олиш. Ҳимоя қилиш. Эмлаш.

КПКга реакциялар жуда кам учрайди. Лекин асосий реакцияларни билиш керак:

• кўпинча эмлашдан кейин 5 ва 15 кун тана ҳароратини 38,5 ⁰С гача кўтарилиши.

• Маҳаллий реакциялар (қизариш, шиш ва инъекция жойида оғриқ).

КПКга яна ўртача оғирликдаги ва оғир реакциялар бўлиши мукмкин, улар сирасига оғир аллергик реакциялар (Квинке шиши келиб чиқиши мумкин) ва талвасалар киради. Лекин улар жуда кам учрайди.

КПК вакцинасининг оғир реакциялар хавфи эмлаш олмасдан касаллик ҳолатларида қайд этиладиган оғир асоратлар ва ҳатто ўлим ҳолатларига нисбатан жуда камдир.

Чандиқнинг борлиги, болага аввал БЦЖ юборилган ёки юборилмаганлигини аниқлашга ёрдам беради. Агар болага БЦЖ юборилгандан кейин чандиқ пайдо бўлмаслиги эмлашнинг самарасизлигидан далолат беради. Одатда бундай ҳолат 5-10 % болаларда кузатилади.

Бундан ташқари, микобактерияларга генетик жиҳатдан иммунитет бўлган шахсларнинг маълум бир қисми бор. Улар сил билан касалланмаган ва БЦЖга ҳеч қандай реакция кўрсатмасликлари, яъни эмлашдан кейин чандиқ қолмаслиги мумкин.

Ҳозирги вақитда ВПЧга қарши учта турдаги вакциналар қўлланилади.

• «Merck Sharp & Dohme» компанияси ишлаб чиқарадиган, ВПЧнинг 4 туридан ҳимоя қиладиган тўртвалентли Гардасил (Gardasil®) вакцинаси.

• «MSD» компанияси ишлаб чиқарадиган 2014 йилда қўлланилиши учун лицензия олинган тўққиз валентли (ВПЧнинг 9 туридан ҳимоя қилади) Гардасил 9 (Gardasil 9®) вакцинаси.

• «GlaxoSmithKline» компанияси ишлаб чиқадиган, икки валентли (ВПЧнинг 2 туридан ҳимоя қилади) Церварикс (Cervarix®) вакцинаси.

Учта вакцина ҳам тавсия этилган дозаларда қўлланилганда ВПЧ турлари билан боғлиқ бачадон бўйни раки ва бошқа рак касалликларини келтириб чиқарувчи кенг тарқалган ВПЧ вирусларини юқишининг олдини олишда жуда самарали ҳисобланади. Шунинг билан биргаликда, тўртвалентли ва тўқиз валентли вакциналар ўткир учли кондилома касаллигини ҳам олдини олиб, вакцина таркибига қўшилмаган бошқа турларидан ҳам яхши ҳимоя ҳисобланади. Ўзбекистон Республикаси профилактик эмлаш календарида тўртвалентли Гардасил (Gardasil®) вакцинаси қўлланилади.

Эпидемия хавфи туғилганда бир ёшдан саккиз ёшгача бўлган болалар, шу билан бирга, ётоқхоналарда яшовчи ўсмирларда эмлаш ўтказилиши керак. Шуниси эътиборга лойиқ-ки бу вакциналарнинг барчаси ўзида оқсил компонентларини сақламайди, улар полисахаридли ҳисобланади. Уларни юборилишига организимда кучсиз сезувчанлик пайдо бўлади. Шунинг учун, иммунитетнинг пайдо бўлиши учун бола икки ёшга етиши керак (кичик ёшдаги болаларнинг иммун реакцияси физиологик жиҳатдан ривожланмаган бўлади).

Тез-тез ЎРВИга чалиниши “иккинчи даражали иммунетит танқислиги” борлигидан далолат беради ва бу эмлашни қолдиришга сабаб бўла олмайди. Эмлаш навбатдаги ЎРВИ ўтказгандан кейин тезроқ (3-14 кун кейин), умумий ҳолати қониқарли бўлса ўтказилади.

БЦЖ билан бошқа ҳеч қандай эмлаш бирга ўтказилмайди. Шу билан бирга, реакция кетаётган вақитда бошқа эмлашлар ўтказилмайди. БЦЖ юборилгандан кейин бошқа эмлашларни ўтказиш учун камида 4-6 ҳафта ўтиши керак. Шунинг учун туғруқхонада биринчи вирусли гептитнинг В турига қарши эмланади, кейин БЦЖ ўтказилади.

Эмлаш соҳасидаги экспертлар ВПЧга қарши бир курс эмлаш олишни тавсия этади.

Уч-тўрт йилгача. Эпидемик вазият юзага келганда, қайта эмлаш уч йилдан кейин ўтказилади.

ВГВга қарши рекомбининтли вакцинани қўллаш бўйича йўриқномасида бирор-бир дорини қўллаш давомида эмлашни қолдириш кўрсатилмаган.

Вакцина юборилган жойда реакция давомида йиригли яра пайдо бўлиши меъёр ҳисобланади, лекин унинг атрофида қизариш шиш пайдо бўлмаслиги керак. Агар инъекция жойи шишиб кетса, қизариш бўлса, йирингласа ёки шиши каттариб кетса, зудлик билан шифокорга мурожаат қилиш керак.

 

ВПЧга қарши вакцина ВПЧ раки ва ўткир учли кондилома келтириб чиқарувчи энг кўп тарқалган турларидан ҳимоя қилади.

Тўртвалентли вакцина ВПЧнинг худди шундай турларидан ҳимоя қилади, шу билан бирга ўткир учли кондиломанинг барча ҳолатларидан 90 фоизини келиб чиқишига сабаб бўлувчи асосий икки туридан ҳимоя қилади.

Давлат томонидан молиялаштириши кафолатланган Ўзбекистон Республикаси профилактик миллий эмлаш календарига ҳозирча менингоккокка қарши эмлаш киритилмаган. Бироқ, эмлашни хусусий эмлаш марказларида олиниши мумкин. Менингоккок инфекциялари билан мулоқотда бўлиш хавфи бўлса, албатта эмлашни олиш керак. Менингоккокнинг бир турига қарши эмлаш олган тақдирда, организм унинг бошқа турларидан ҳам ҳимояланган ҳисобланади.

Ўзбекистон Республикаси миллий профилактик эмлаш календарида ВГВга қарши биринчи эмлаш туғилгандан кейин биринчи куни ўтказилади, эмлашни тўлиқ тугатиш учун эмлашнинг навбатдаги учта дозаси юборилади (2, 3 ва 4-ойлигида пентавалент таркибида).

Инъекция жойини механик таъсирлардан асраш керак – артмаслик, тирнамаслик ва ҳ.к. чўмилиш вақтида у жойни ишқамаслик керак. Йиринглаган жойни тузалмагунча нимадир суриш ёки устига нимадир сепиш мумкин эмас. Агар йиринг ажралса, устини тоза дока билан ёпиб, тез-тез алмаштириб туриш керак. Йирингни сиқиб чиқариш мумкин эмас.

Бўлиши мумкин, лекин самарадорлиги аввал вирусни билан мулоқотда бўлганлигига боғлиқ.

ВПЧга қарши вакциналар жинсий йўл орқали юқадиган энг кенг тарқалган ва вируснинг хавфли турларига қарши ишлаб чиқилган. Улар пайдо қиладиган ҳимоя айнан вакцина таркибидаги ВПЧ турларидан, аввал юқтириб олмаган бўлса, таъсир қилади. Одатда одамлар ўзларини жинсий ҳаётларини болаганларида бир ёки бир неча вирус турлари билан тўқнаш келади. Шунинг учун, эмлаш фойдали бўлиши учун айнан жинсий ҳаётни бошлашдан олдин эмлашни олган мақсадга муофиқдир.

Бунда қандайдир ҳақиқат бор. Агар менингоккок инфекцияси оғиз, халқумга тушган бўлса, совуқотиш маҳаллий иммунитет ҳимоя механизмини йўқотади ва инфекцияни тўғри бош мия қобиғига тушишини енгиллаштиради. Шунинг учун, йилнинг совуқ вақтларида албатта бош кийим кийиш зарур ҳисобланади.

Профилактик эмлаш календари доирасида қўлланилаётган вакциналарни бошқа-бошқа шприцлар билан тананинг ҳар жойига юбориш рухсат этилади (сил профилактикаси учун ўтказиладиган эмлашдан ташқари). Халқаро тавсиялар ва ривожланган давлатлар тавсияларида кўрсатилишича, вакциналар бир вақтда юборилмаганда, инактивланган ва тирик вациналарни юборилиши ўртасидаги оралиқ турлича бўлиши мумкин. Шундай экан, агар ВГВга қарши вакцина бошқа вакциналар билан бир вақтда юборилмаган бўлса, у ҳолда уни (инактивланган вакциналар сингари) олдинги вакцина юборилгандан кейин, бошқа куни, ҳатто эртаси куни ҳам юбориш мумкин.

Туғруқхоналарда худди шундай ўтказилади, ВГВга қарши (туғилган пайт) вацина ва БЦЖ вакциналари ўртасидаги оралиқ бир неча кунни ташкил этади.

ВПЧга қарши эмлаш доимий скрининг билан бирга бачадон бўйни раки касаллигини энг яхши стратегик профилактикаси ҳисобланади.

Жинсий ҳаёт кечираётган ҳар бир одамга ВПЧ инфекциялари юқиш хавфи мавжуд. Презерватив инфекция юқишдан сақлаши мумкин, лекин у инфекция билан зарарланган тери билан мулоқотни олдини олмайди ва 100 фоиз самара бермайди.

ВПЧга қарши эмлаш бачадон бўйни раки келтириб чиқарадиган вирус турларнинг 90 фоиздан ҳимоя қилади. Бундан ташқари барча аёллар, жумладан эмлаш олган аёллар ҳам доими текширувдан ўтиб туришлари керак. Скрининг ВПЧ келтириб чиқарадиган рак олди зарарланган ўчоқлар ёки рак ўчоқларини эрта аниқлашда ёрдам беради ва эрта даврларида уларни олиб ташлаш имконини беради.

Гепатитга қарши эмлашлар ўртасида бошқа эмлашларни ўтказиш нотўғрилиги ёлғон ҳисобланади, бундай чекловлар йўқ.

ЖССТ тавсиясига кўра, 9-13 ёшдагиларни (14 ёшгача) эмлаш устивор йўналиш бўлиши керак, агар имкони бўлса 18 ёшгача бўлган барча қизлар эмланиши керак.

Ўзбекистон профилактик эмлаш календари бўйича 9-13 ёшдаги (14 ёшгача) қизлар эмланади.

Жинсий ҳаёт кечираётганкатта ёшдаги одамлар ҳам эмлаш олишлари мумкин. Эмлашлар вакцина таркибида бўлган, улар ҳали тўқинаш келмаган ВПЧ турларидан ҳимоя қилади.