Прививки.уз - Олдини олиш. Ҳимоя қилиш. Эмлаш.

Сўнгги вақтларда Ўзбекстонда қизамиқ, қизилча ва тепки касалликлари рўйхатга олина бошланди. Бунинг барчасининг сабаби, ўз вақтида ва тугалланмаган эмлаш ҳисобланади (КПК эмлаши икки марта ўтказилади – 1 ёшда ва 6 ёшда). Эмланмаган болалар касаллик билан мулоқатда бўлган ҳолларда касалликни юқтириб олиб. Уларда оғир кечади, айниқса қизамиқ кўпинча оғир асоратлари билан кечади.

Тиббий ёрдамдан ёки эмлашдан бош тортиш – сизнинг ҳуқуқингиз. Қутуриш 100% ўлим билан тугайдиган касаллик. Агар қутуриш касаллигининг клиник белгилари (одамларда бу касаллик Гидрофобия деб ҳам аталади) бошланган бўлса, дунёнинг ҳеч бир давлатида уни даволашни иложи йўқ.

Эмлаш учун бир марталик шприцлардан фойдаланилади. Вакцина тери ўртасига чап елкага, юқори учлик ўртасига юборилади. Вакциналарни мушак орасига ёки тери остига юбориш мумкин эмас. Елка териси тортилади ва игна киритилади, кейин озгина вакцина юборилади, игна тери ўртасига тушганлиги ўрганилиб, секинлик билан юборилади. Юборилиш натижасида боланинг елкасида оқ рангли папула ҳосил бўлади. Унинг диаметри 10 мм.ни ташкил қилади. Орадан 15-20 кун ўтиб папула йўқолади.

Бу саволларга жавоб бериш учун сув чечакка қарши эмлашни ютуқлари ва камчиликларини кенгроқ кўриб чиқиш лозим.

Эмлашнинг яхши томонлари:

• сув чечак касаллиги билан оғриш хавфини минимал даражага туширади;

• эмлашни бошқа касалликларга қарши эмлашлар билан бирга ўтказиш мумкин (БЦЖ ва Манту намунасидан ташқари);

• касал одам билан мулоқотдан кейин шошилин эмлаш ўтказиш имкони мавжудлиги;

• сув чечак келтириб чиқарадиган аутоиммун патологияларни олдини олади;

• вакцина 20 йил иммунитет ҳосил қилиш имконини беради;

• бемор ҳаётини сақлаб қолади – сув чечак катта ёшдаги беморлар ўлимига сабаб бўлиши мумкин.

 

Камчиликлари:

·                   камдан-кам ҳолларда эмлашдан кейин сув чечак билан оғриш мумкин;

·                   ревакцинация ўтказиш зарурияти;

·                   вакцина тирик вирус асосида тайёрланган, шу сабабли эмлашдан кейин атрофдагиларга касаллик юқтириши мумкин;

·                   қатор қарши кўрсатмалари мавжудлиги;

·                   эмлашдан кейин асоратларни келиб чиқиши.

Ротавирус инфекциясига қарши эмлашда камдан-кам ҳолларда ноъжўя таъсирлар кузатилади, айрим болаларда эмлашдан кейин, ҳаяжонланиш, иштаҳанинг йўқолиши, қоринда дам пайдо бўлиши, инжиқлик, ич кетиши, тана ҳароратининг кўтарилиши, ринит, қайт қилиш, тошма ва бошқа ноъжўя таъсирлари пайдо бўлиши мумкин. Бундай ноъжўя таъсирларга даволаш талаб этилмайди. Бола ҳолатини яхшиловчи дорилар, мисол учун иситма туширувчи воситалар бериш мумкин. 

ВПЧга қарши вакцина энг кўп учрайдиган вирус турларининг қисмларини ўзида сақлайди. Бу қисмлар тирик вирус эмас ва улар касаллик келтириб чиқара олмайди, лекин вакцина одам организмига юборилганда, унинг иммун тизими организмга ҳақиқий вирус тушгандек қарши таъсир кўрсатади. Вируснинг қисмларига қарши антитана ишлаб чиқариб, агар организмга ҳақиқий вирус тушса, уни енга оладиган ҳимоя тизимини пайдо қилади. Бу тизим шунчалик самаралики, вакцина таркибидаги қисмлари мавжуд ВПЧ инфекцияси тури организмга тушса, уларни касаллик келтириб чиқариини 100 фоиз олдини олади.

Менингоккок инфекцияларини ташувчилар фақат одамлардир. Одамларда менингоккокларга мойиллик юқори эмас. Менингоккок фақат яқин (ярим метр атрофида) масофада узоқ вақт (ярим соат) мулоқотда бўлганда, ҳаво-томчи йўли орқали юқади. Менингоккокни юқтириб олиш эҳтимоли одамлар кўпроқ йиғиладиган жойларда, демак, транспортларда, умумий фойдаланишга эга бўлган ошхоналар, ҳожатхоналар, ётоқхоналар, поликлиникалар, болалар боғчалари, мактаблар, концерт заллари ва театрларда кўпроқ бўлади. Касалликнинг кўтарилиш даври октябр-апрел ойларига тўғри келади. Бу болаларни қиш вақтида кўпроқ ёпиқ, шамоллатилмайдиган хоналарда бўлиши билан боғлиқ. Айрим ҳолларда баҳор-ёз даврларида ҳам кузатилади.

Кўкрак орқали овқатлантириш ВГВга қарши эмлашда болага ҳам онага ҳам қарши кўрсатма ҳисобланмайди.

Енгил ЎРК, ичак инфекциялари ва бошқа шунга ўхшаш касалликлардан кейин тана ҳарорати тушгач бирдан эмлаш олиш мумкин. Ринит, йўтал каби ЎРКга қарши кўрсатма ҳисобланмайди.

КПК вакциналарининг қарши кўрсатмалари:

• ҳомладорлик;

• тасдиқланган оғир иммунодефицит ҳолатлари;

• ушбу вакцина билан аввалги эмлашдаги оғир аллергик реакциялар (анафилаксия);

• Иситма ёки иситмасиз ўртача оғирликдаги ёки оғир касалликларда эмлаш соғайганидан кейин ўтказилади.

Ўзбекистон Республикасида профилактик эмлаш калиендари мавжуд – бу киччик ёшдаги болаларни жуда оғир кечиши мумкин бўлган, кенг тарқалган юқумли касалликлардан ҳимоя қилиш учун эмлаш схемасидир. Миллий эмлаш календарига кирадиган эмлашлар қуйидагилар: БЦЖ (силга қарши вакцина), гепатит Вга қарши вакцина, пневмококк, полиомиелит, қизамиқ, тепки, қизилча, дифтерия, қоқшол, кўкйўта, ХИБ инфекциялари, ротавирус инфекциялари ва одам паппилома вируслари.

Профилактик эмлаш календарига киритилган барча эмлашлар Ўзбекистон Республикаси Соғлиқни сақлаш вазирлигининг тиббиёт муассасаларида давлат маблағлари ҳисобидан амалга оширилади.

Инъекция ўтказилгандан кейин тўрт-олти ҳафта давомида БЦЖга қарши реакция бошланади, 1-1,5 ойдан 4,5 ойгача давом этади. Бошланишда инъекция жойида терини ранги ўзгаради, озгина қораяди, кейинчалик бинафшаранг, кўк ёки қора ранга киради. Инъекция жойида йирингли яра пайдо бўлади. Секинлик билан усти қобиқ билан қопланади, қобиқ тушиб, инъекция жойида чандиқ пайдо бўлади. Агар чандиқ тагида йиринг пайдо бўлса, секинлик билан у чандиқни ёриб чиқади, бу БЦЖга меъёрий реакция ҳисобланади.

Ҳа. ВПЧга қарши вакцина аниқ самарали таъсирга эга бўлиб, ВПЧни тарқалишини олдини олади. Австралия, Бельгия, Германия, Швеция, Буюк Британия, АҚШ ва Янги Зеландияда ўтказилган ўрганишлар натижаси ўсмир қизлар ва ёш аёллар ўртасида ўткир учли кондилома ва ВПЧ инфекцияларига чалинганлар 90 фоизга камайганлигини кўрсатди.

Икки кундан ўн кунгача, ўртача тўрт-олти кун ҳисобланади.

Бошқа касалликларга эмлаш каби, ВГВга қарши эмлаш ўткир касалликларга чаланган шахслар соғайиб кетгунга қадар, қолдириб турилади.

• биринчи куни инъекция жойига сув текизмаслик;
• эмлашдан кейин уч кун давомида оммавий жойларга бормаслик.

Эмлашдан кейин унинг таъсири натижасида чандиқ қолади. Унинг катталиги меъёрда 2 мм.дан 10 мм.гача бўлади. Чандиқнинг 5 мм.дан катта бўлиши эмлашга етарлича жавоб ҳисобланади.

Вакциналар вирусга ўхшаш қисмлардан иборат. Вирусга ўхшашлиги туфайли вакцина иммун тизимни қўзғатиб, ВПЧга қарши ҳимоя антитаналарни ишлаб чиқишга мажбурлайди.

Вакцина самарадорлигини юқори даражага ошириш мақсадида, кам миқдорда организмнинг иммун жавобини кучайтирувчи модда қўшилган. Улар таркибига минерал тузлар, сув, ҳаво, озиқ-овқат, косметологияда мисол учун дезодорантлар таркибида қўлланиладиган алюминий сульфат каби моддалардан ташкил топган.

Айрим ҳолларда касаллик яшин тезлигида кечиб, ўлим ҳолатларини келтириб чиқаради. Бундай ҳоллар буйрак усти безларига қон қуйилиши билан кечадиган менингоккокли сепсисда кузатилади. Менингитдан одамлар камдан-кам ҳолларда вафот этади. Лекин касалланганларда даволаш тугагандан кейин ақлий фаолиятни пасайиши, бош мия босимини ошиши, парезлар, паралич ва руҳий бузилишлар кузатилиши мумкин.

Сурункали касалликларнинг қўзғалишни кучсизланиш давригача эмлаш қолдирилиб турилади. Бошқа касалликларга эмлаш каби, сурункали касалликлари қўзғалиш даврида (исима ёки иситмасиз) эмлаш ўтказилмасдан соғайгунга қадар (қўзғалишини тўхташи) қолдирилиб турилади.