Прививки.уз - Олдини олиш. Ҳимоя қилиш. Эмлаш.

Статистика маълумотларига кўра, пневмококк барча зотилжам касаллигини 70 фоизни, 25 фоизга яқин отитларни, 5-15 фоиз йирингли менингитларни ва 3 фоизга яқин эндокардитларни келтириб чиқаради. Пневмококк инфекциялари одатда грипп, қизамиқ ва шунга ўхшаш бошқа респиратор вирусли касалликларни асоратлари ҳисобланади.

Асосан пневмококк инфекцяиларига 2 ёшгача бўлган болалар ҳимоясиздир, чунки уларнинг организми бактериялар ўта олмайдиган ҳимоя барьери, яъни антителалар ишлаб чиқара олмайди. Жаҳон Соғлиқни сақлаш ташкилоти маълумотларига кўра пневмококк вакциналарни Глобал қўлланилиши натижасида 2030 йилга бориб дунё бўйича 5,4 – 7,7 миллион болалар ўлимини олди олинади.

Пневмококк инфекцияси бемор одам ёки соғлом ташувчи билан яқин мулоқатда бўлганда репиратор ажралмалари билан ҳаво томчи йўли орқали юқади. Аҳолининг айрим гуруҳларида соғлом ташувчилар 70 фоизгача бўлиши мумкин. Касалланишни ўсиши куз қиш даврига тўғри келади. Бир ёшгача болалар пневмококкларни асосий ташувчилари бўлиб, катталарга юқтиради. Одатда катталар ўртасида ташувчилик 5 7 фоизни ташкил қилса, ёш болалар билан бирга яшайдиган катталар ўртасида ташувчанли 30 фоизгача етади.

Пневмококк инфекциясининг энг оғир касалликлари 5 ёшгача бўлган болалар ва катта ёшдагилар (65 ёшгача) ўртасида учрайди. Асосан пневмококк инфекцияларига чалинишга 2 ёшгача бўлган болалар мойил бўлади, чунки уларнинг организми бу инфекцияга қарши кураша олмайди.

Пневмококк инфекцияси оғир ва ҳаёт учун хавфли бир қатор касалликлар чақириб одам организмининг турли соҳаларини зарарлайди. Симтом ва белгилари зарарланган соҳага боғлиқ бўлиб турли кўринишда бўлади. Иситма, совқатиб қалтираш пневмококк инфекциясининг барча турларига хос. Зотилжам келтириб чиқарувчи пневмококк инфекциясида иситма, йўтал, нафас етишмовчилиги ва кўкрак соҳасида оғриқ каби белгилар кузатилади. Иситма, кучли бош оғриғи, мувозанатнинг бузилиши, энса мушакларини қотиши ҳамда ёруғликдан қўрқиш белгилари пневмококк инфекциясининг йирингли менингит касаллигида учрайди. Пневмококкли бактериемия (қонни зарарланиши энг оғир шакли бўлиб, ўлим даражаси 50 фоизгача) касаллиги белгилари зотилжам ва менингитникига ўхшаш, шу билан бирга, буғумларда оғриқ ва совқатиб қалтираш қўшилади. Пневмаккокли менингит ўзига хос оғирлиги билан фарқланиб, 5 ёшли болалар ўртасида 100 минг. 8 нисбат кўрсаткичга эга бўлиб, уларнинг 83 фоизга яқини 2 ёшгача бўлган болалардир. Пневмококкли менингитда охири мудҳиш оқибатларга олиб келади. Жаҳон статистика маълумотларига кўра, пневмококкнинг отит этиологияли кечиши барча рўйхатга олинганларни 28 фоиздан 55 фоизгача тўғри келади.

Пневмококк чақирган зотилжам кўпинча ўлим билан тугайдиган (2/3 ҳолатгача) ўпка эмпиемга олиб келади (плевра орасида йиринг йиғилади бу ўпка тўқимасини нафас юзасини қисқартиради). Пневмококкли менингитнинг ҳар иккинчи ҳолатида ақлий ўсишдан орқада қолиш, ҳаракат актевлигининг бузилтиши, эплепсия ва карликка олиб келиб, бу ҳолатлар бактериал менингитнинг бошқа этиологияларига нисбатан кўпроқ учрайди.

Пневмококкли бактериемия кўпинча (80 фоизгача) инфекция ўчоғи бўлмага иситма белгилари билан кечади. Пневмококкли сепсис пневмококкли инфекциянинг органларни зарарловчи энг оғир ва ҳаёт учун хавфли шакли ҳисобланади. Ўлим даражаси 20 фоиздан - 50 фоизгача етади.

Пневмококкли ўткир отитлар асоратлар қолдириш хавфи юқори бўлиб, перепонканинг тешилиши шулар жумласидандир. Пневмококкли отит болаларда эшитишни камайишига энг кўп саба бўлади.

Зотилжам септицемия (қонни зарарланиш) асоратини бериши ва ўпка эмпием(плевра орасида йирин яъни ўпка ва уни ўраб туривчи мембрана орасида) ёки ўпка абсцеси келтириб чиқариши мумкин. Менингитдан омон қолганларда нутқни йўқолиши, психикани ривожланишидаги кечикиш, ҳарактни бузилиши ва судоргилар каби асоратлар қолиши мумкин.

ЖССТ маълумотларига кўра, пневмококк инфекцияси вакцина орқали олди олинаётган барча касалликлар орасида энг хавфлиси ва унверсал вакцина қўлланишига қадар ҳар йили 1,6 млн. Одамни ўлимига сабаб бўлган, уларнинг 0,7 дан - 1 млн.гача 5 ёшгача болалар.

Дунёдаги глобал муаммо пневмококкларни антибиотикларга чидамлилигини (резистентлиги) ошишидир бу шуни англатадики пневмококкли инфекцияларни антибиотиклар билан даволаш кўпинча самарасиздир. Касалликнинг тез кечиши (2-3) туфайли антибиотикларга сезгирлигини аниқлаш учун вақт йўқ, бу стандарт антибактериал препаратларни юборишга қарамасдан пневмококкли инфекцияларининг оғир кечадиган турлари билан оғриган беморлар ўлимига сабаб бўлади

Пневмококкли инфекцияларни 30 йилдан буён қўлланиб келаётган вакциналар билан эмлаш орқали олдини олиш мумкин. Жаҳон амалиёти шуни кўрсатдики оммавий эмлаш – болалар ўртасида пневмококкли инфекциялари касалликлари келтириб чиқарадиган зотилжам касаллигини 80 фоизга, отит касалликларини учдан бирига камайтиради. Болалар ўртасида пневмококк бўйича бацилла ташувчилик қисқариб, эмланмаган болалар ва катталар ўртасида касалланиш камаяди. Жаҳон Соғлиқни сақлаш ташкилоти маълумотларига кўра, пневмококк инфекцияларига қарши вакцинани глобал қўлланилиши 2030 йилга бориб 5,4 – 7,7 млн. нафар болаларни ўлимдан асраб қолади.

Эмлаш – бу пневмококк инфекциялари касалликларига, улардан келиб чиқадиган ўлим ҳолатларига ва антиботикларга қарши чидамлилигига таъсир этишнинг табиий ва юқори самарали усулидир.

Пневмококк – ташқи полисахарид капсулали бактерия. Бу капсулаларнинг фарқланишига асосан пневмококк бир неча штаммларининг ёки серотиплари фарқланади. Пневмококк вакцинасининг икки тоифаси мавжуд:

Конъюгированли пневмококк вакцинаси – капсулаларнинг оқсил билан боғланиши ҳисобига полисахаридли вакциналар доирасига кирмайди; бу болалар ўртасида касалликларга қарши ҳимоясини узайтириб, вакцинани самрадорлигини оширади. Ҳар бир пневмококк вакцинаси таркибида мавжуд серотипига қарши ҳимоя ҳосил қилади. Улар бошқа бактериялар билан чақирилган шу турдаги касалликлардан (зотилжам, менингит ва б.) ҳимоя қилмайди. Бирламчи уч дозали серияси (3_п +0) доирасида учта доза юборилиши тулуб қилинади ёки муқобил равишда бирламчи икки дозали сериясига қўшимча бир марта юборилиши (2_п +1) керак. Ўзбекистон миллий профилактик эмлашлар календарига 2_п +1 қўлланилиб, 2 ойликдан бошланиб, дозалар ораси 4 ҳафтадан кам бўлмаслиги керак. Учунчи дозаси 12 ойлигида юборилиади. Аввал эмланмаган ёки тўлиқ эмланмаган, шу билан бирга пневмококк касаллиги билан оғриган болалар, ёшига қараб эмланиши керак. 12-24 ойлик болаларга саккиз ҳафта оралиғи билан фақат икки доза вакцина юборилиши керак.

6 ойгача бўлган болалар организмида пневмококк инфекцияларига қарши икки дозали вакцинасини бирламчи эмлаши ўтказилганда, вакцина таркибидаги барча серотипларга қарши антителар сезиларли даражада ошиши кузатилган. Эмлаш курси тутилгач эса эмланганларнинг 87 фоиздан 100 фоизгача антителанинг ҳимоя титри аниқланган.

Конъюгирланган пневмококк вакцинаси хавфсиз ва барча ёшдаги гуруҳларда яхши қабул қилинади. Ҳозирги вақтгача, бу вакциналар қўлланилгандан кейин оғир ноъжўя таъсирлар рўйхатга олинмаган. Эмлаш олганларнинг 10 фоизида инъекция жойида оғриқ, 1 фоиздан камроғида иситма каби енгил белгилар кузатилган.